آبانبار باسیلیکا در سال ۵۳۲ میلادی، همزمان با ساخت ایاصوفیه جدید، به دستور امپراتور ژوستینین یکم ساخته شد. مکان دقیق آن زیر حیاط سابق باسیلیکای ایلیا (Basilica of Illos) بود؛ به همین دلیل به «باسیلیکا سیسترن» معروف شد. این بزرگترین آبانبار سرپوشیده از میان بیش از ۱۰۰ آبانبار زیرزمینی قسطنطنیه بود. با یوروگردی همراه باشید.
پس از فتح استانبول توسط عثمانیها در ۱۴۵۳، این آبانبار برای مدتی همچنان استفاده شد، اما چون مسلمانان آب ساکن را ناپاک میدانستند، بهتدریج متروکه شد. در قرن شانزدهم، محقق هلندی پتروس گیلوس (Petrus Gyllius) هنگام گشتوگذار در محله، متوجه شد ساکنان از چاههای خانههایشان ماهی زنده میگیرند! او با دنبال کردن این سرنخ، ورودی مخفی آبانبار را کشف کرد و اولین گزارش مفصل از آن را در اروپا منتشر کرد.
در دوره عثمانی گاهی بهعنوان انبار ابریشم و حتی زندان استفاده میشد. در سال ۱۹۸۵ شهرداری استانبول بازسازی بزرگ انجام داد، آب و گلولای چند متری را تخلیه کرد و مسیر چوبی بازدید ساخت. آخرین بازسازی عمیق در سالهای ۲۰۲۱–۲۰۲۲ انجام شد و اکنون سازه کاملاً ایمن و مجهز به نورپردازی مدرن است.
جزئیات معماری و نکات کمتر شناختهشده
- تعداد دقیق ستونها: ۳۳۶ ستون (۱۲ ردیف × ۲۸ ستون)، اما ۴ ستون در بخشهای مرمتشده با ستونهای بتنی تقویت شدهاند.
- فاصله ستونها: دقیقاً ۴٫۹ متر (برای توزیع یکنواخت وزن سقف آجری).
- ضخامت سقف: ۴٫۸ متر آجر و ملات هیدرولیک رومی (همان ملاتی که در ایاصوفیه استفاده شده).
- ستونهای خاص:
- ستون اشک (Hen’s Eye یا Weeping Column): طرح اشک یا قطره ۲۴۰ بار تکرار شده؛ به یاد بردههای کشتهشده در ساخت کاخها.
- ستون طاووس: یکی از ستونها طرح چشم طاووس دارد.
- ستونهای کورینتی با برگ آکانتوس، دوریک ساده و چند ستون نازکتر رومی.
- سرهای مدوسا:
- سر بزرگتر از معبد آپولون در دیدیما (Didyma) آورده شده.
- سر کوچکتر احتمالاً از دوره رومی متأخر است.
- در سال ۲۰۲۲ یک سر سوم مدوسا (کوچک و شکسته) در انبار موزه پیدا شد و در ویترین مخصوص به نمایش درآمد.
تجربه بازدید در سال ۲۰۲۵
- مدت زمان پیشنهادی: ۴۵–۶۰ دقیقه (با صوتراهنما ۷۵ دقیقه)
- بلیتها (قیمت دقیق نوامبر ۲۰۲۵):
- گردشگران خارجی: ۹۵۰ لیر (≈ ۲۶ یورو / ۲۸ دلار)
- شهروندان ترکیه: ۱۵۰ لیر
- کودکان ۷–۱۸ سال خارجی: ۳۵۰ لیر
- زیر ۷ سال رایگان
- Museum Pass Türkiye و Museum Pass İstanbul معتبر است (صرفهجویی ۶۰۰–۷۰۰ لیر)
- خرید بلیت: حتماً آنلاین از وبسایت رسمی yerebatan.com یا اپلیکیشن Müze Türkiye بخرید؛ صف حضوری گاهی ۴۵ دقیقه طول میکشد.
- تورهای راهنما:
- صوتراهنما: به ۱۲ زبان (فارسی هم دارد!)، ۵۰ لیر اضافی
- تور خصوصی با راهنمای فارسیزبان: ۱۵۰۰–۲۰۰۰ لیر برای گروه ۱–۶ نفره
- بهترین زمان بازدید:
- صبح زود ۰۹:۰۰–۱۰:۳۰ (خلوتترین)
- بعد از ۱۹:۳۰ (نورپردازی فوقالعاده و صف کم)
- از ساعت ۱۲ تا ۱۶ شلوغترین زمان است
- رویدادهای ویژه ۲۰۲۵:
- کنسرتهای کلاسیک زیرزمینی (هر ماه دو شب، بلیت جداگانه ۱۲۰۰–۱۸۰۰ لیر)
- نمایشگاه موقت «مدوسا و اساطیر» تا مارس ۲۰۲۶
نکات کاربردی برای گردشگران
- ورودی جدید در خیابان Yerebatan No. 1/3 (روبهروی تراموای Sultanahmet)
- ۵۲ پله پایین و ۵۲ پله بالا؛ برای افراد با مشکل حرکتی آسانسور ویژه وجود دارد.
- دما ثابت ۱۴–۱۶ درجه و رطوبت ۹۰٪؛ حتی در تابستان ژاکت یا شال ببرید.
- کف مسیر چوبی گاهی لغزنده است؛ کفش راحت بپوشید.
- کافه کوچک داخل آبانبار وجود دارد (قهوه ترک ۱۲۰ لیر، آب ۵۰ لیر).
- دستشویی در ورودی اصلی است؛ داخل آبانبار نیست.
جاذبههای نزدیک (قابل پیادهروی در ۱۰ دقیقه)
- ایاصوفیه (۳ دقیقه)
- مسجد کبود (۵ دقیقه)
- کاخ توپکاپی (۷ دقیقه)
- موزه باستانشناسی استانبول (۸ دقیقه)
- میدان هیپودروم و آبانبارهای کوچکتر تئودوسیوس و فیلوکسنوس
آبانبار باسیلیکا در فرهنگ عامه
- فیلم «از روسیه با عشق» (۱۹۶۳) جیمز باند: صحنه قایقسواری جیمز باند دقیقاً اینجا فیلمبرداری شد.
- رمان «اینفرنو» دن براون (۲۰۱۳) و فیلم آن (۲۰۱۶) با تام هنکس.
- موزیکویدیوهای متعدد (جاستین تیمبرلیک، سردار اورتاچ و …)
- بازی Assassin’s Creed Revelations (۲۰۱۱)
سخن آخر
آبانبار باسیلیکا دیگر فقط یک مخزن آب قدیمی نیست؛ یک کاخ زیرزمینی ۱۵۰۰ ساله است که مهندسی رومی-بیزانسی، اساطیر یونانی و نورپردازی مدرن را در هم آمیخته و یکی از عجیبترین و رمانتیکترین مکانهای جهان را خلق کرده است. اگر فقط یک ساعت زمان اضافه در استانبول دارید، آن را اینجا بگذرانید؛ تضمین میکنم سالها در ذهنتان خواهد ماند.
زیر ستونهای مرمرین، در سکوت ۱۵ قرن تاریخ، صدای قطرههای آب هنوز همان آهنگی را مینوازد که امپراتوران بیزانس و جیمز باند شنیدهاند.
