ایتالیا، کشوری با تاریخ غنی، فرهنگ پویا و جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیر، در جنوب اروپا واقع شده و به دلیل شکل ظاهری‌اش به «کشور چکمه‌ای» معروف است. این کشور با چالش‌های جمعیتی مهمی مانند کاهش نرخ زاد و ولد، پیری جمعیت و مهاجرت مواجه است که تأثیرات عمیقی بر اقتصاد، جامعه و فرهنگ آن گذاشته است. در این مقاله، با استناد به جدیدترین آمارهای سال ۲۰۲۵ از منابع معتبر مانند مؤسسه ملی آمار ایتالیا (ISTAT)، به بررسی جامع جمعیت ایتالیا، ترکیب قومی، توزیع جغرافیایی، روندهای جمعیتی، سیاست‌های دولتی، تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی، و مقایسه با سایر کشورهای اروپایی می‌پردازیم. با یوروگردی همراه باشید.
جمعیت کلی ایتالیا
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت ایتالیا حدود ۵۸.۹ میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۲۳ (حدود ۵۹ میلیون نفر) کاهش اندکی نشان می‌دهد. این کشور پنجمین کشور پرجمعیت اروپا و بیست و پنجمین کشور پرجمعیت جهان است. تراکم جمعیتی ایتالیا حدود ۱۹۵ نفر در هر کیلومتر مربع است، که بالاتر از میانگین بسیاری از کشورهای اروپای غربی است، اما توزیع جمعیت در مناطق مختلف آن نابرابر است. مناطق شمالی مانند دره پو (Po Valley) و شهرهای بزرگ مانند رم و میلان بیشترین تراکم جمعیتی را دارند، در حالی که مناطق کوهستانی آلپ، آپنین و جزایر سیسیل و ساردینیا کم‌جمعیت‌تر هستند.
توزیع جغرافیایی جمعیت
جمعیت ایتالیا به طور عمده در مناطق شمالی و مرکزی متمرکز است. دره پو، که شامل شهرهای صنعتی میلان، تورین و ونیز است، حدود نیمی از جمعیت کشور را در خود جای داده است. مناطق شهری مانند رم، میلان و ناپل مراکز اصلی جمعیتی هستند، در حالی که مناطق جنوبی و جزایر به دلیل اقتصاد کمتر توسعه‌یافته، تراکم کمتری دارند.
شهرهای پرجمعیت
- رم: پایتخت ایتالیا با حدود ۲.۸ میلیون نفر، بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر کشور و مرکز سیاسی و مذهبی با حضور واتیکان.
- میلان: پایتخت اقتصادی و مد با حدود ۱.۴ میلیون نفر، قلب صنعت و تجارت ایتالیا.
- ناپل: سومین شهر بزرگ با حدود ۹۴۰ هزار نفر، مرکز فرهنگی و اقتصادی جنوب ایتالیا.
- تورین: با حدود ۸۵۰ هزار نفر، قطب صنعتی شمال.
- ونیز: با حدود ۲۶۴ هزار نفر، یکی از کم‌جمعیت‌ترین شهرهای بزرگ اما مقصدی کلیدی برای گردشگری.
ترکیب قومی و مهاجرت
اکثریت جمعیت ایتالیا (حدود ۹۰%) را ایتالیایی‌های بومی تشکیل می‌دهند که عمدتاً رومی‌تبار هستند. با این حال، مهاجرت در دهه‌های اخیر تنوع قومی را افزایش داده است. در سال ۲۰۲۵، حدود ۵.۳ میلیون نفر (۱۰%) از جمعیت ایتالیا را مهاجران خارجی تشکیل می‌دهند که عمدتاً از کشورهای رومانی (بیش از ۱ میلیون نفر)، آلبانی، مراکش، اوکراین، چین و فیلیپین هستند. در سال ۲۰۲۳، مهاجران ۸.۷% از جمعیت را تشکیل می‌دادند و این روند صعودی ادامه دارد. نرخ مهاجرت خالص (ورود منهای خروج) در سال ۲۰۲۴ حدود +۱۵۰,۰۰۰ نفر برآورد شده است، که به جبران کاهش طبیعی جمعیت کمک کرده است.
مهاجرت و تأثیرات آن
مهاجرت نقش کلیدی در حفظ ثبات جمعیتی ایتالیا ایفا می‌کند. در سال ۲۰۲۳، حدود ۲۰% از نوزادان متولدشده در ایتالیا حداقل یکی از والدینشان خارجی بوده است، که نشان‌دهنده تأثیر مهاجران بر رشد جمعیت است. مهاجران عمدتاً در شهرهای بزرگ مانند رم، میلان و تورین ساکن هستند و در بخش‌هایی مانند ساخت‌وساز، کشاورزی، گردشگری و مراقبت‌های بهداشتی مشغول به کارند. با این حال، چالش‌هایی مانند ادغام اجتماعی، تبعیض و دسترسی به خدمات برای مهاجران همچنان وجود دارد. ایرانیان مقیم ایتالیا، با جمعیتی حدود ۱۰,۰۰۰ نفر، بخش کوچکی اما فعال از جامعه مهاجران را تشکیل می‌دهند و اغلب در زمینه‌های تجاری، تحصیلی و فرهنگی فعالیت دارند.
زبان و فرهنگ
زبان رسمی ایتالیا، ایتالیایی است که توسط ۹۳% از جمعیت استفاده می‌شود. قانون جدید سال ۲۰۲۴، تسلط به سطح B1 زبان ایتالیایی را برای اخذ اقامت دائم اجباری کرده است. علاوه بر ایتالیایی، گویش‌های محلی مانند سیسیلی، ساردینیایی، ونتو، آلمانی (در تیرول جنوبی)، فرانسوی (در واله دائوستا) و اسلوونیایی (در فریولی-ونزیا جولیا) رواج دارند. به دلیل مهاجرت، زبان‌هایی مانند عربی، رومانیایی و چینی نیز در شهرهای بزرگ شنیده می‌شوند.
فرهنگ ایتالیا با هنر، معماری، موسیقی و غذا پیوند عمیقی دارد. ایتالیا زادگاه سبک‌های معماری مانند کلاسیک رومی، رنسانس، باروک و نئوکلاسیک است. غذاهای ایتالیایی مانند پیتزا، پاستا و ژلاتو در سراسر جهان محبوب‌اند. خانواده یکی از ارکان اصلی فرهنگ ایتالیایی است و دورهمی‌های خانوادگی، به‌ویژه در تعطیلات و جشنواره‌ها مانند کارناوال ونیز، جایگاه ویژه‌ای دارند. ایتالیایی‌ها به سبک لباس پوشیدن رسمی و مد روز معروف‌اند و هر منطقه لباس‌های سنتی خاص خود را دارد.
دین
حدود ۷۴% از جمعیت ایتالیا خود را کاتولیک رومی می‌دانند، اما تنها ۲۵% از آن‌ها به طور منظم در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند. واتیکان، مرکز کلیسای کاتولیک، در قلب رم قرار دارد و تأثیر عمیقی بر فرهنگ ایتالیا دارد. حدود ۷۱۵,۰۰۰ نفر (۱%) مسلمان هستند که تنها ۳۰,۰۰۰ نفر از آن‌ها ملیت ایتالیایی دارند. سایر اقلیت‌های مذهبی شامل پروتستان‌ها، یهودیان و بودایی‌ها هستند. قانون اساسی ایتالیا هیچ دین رسمی را تعیین نکرده، اما کاتولیسیسم جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و تاریخ کشور دارد.
روندهای جمعیتی
ایتالیا یکی از پایین‌ترین نرخ‌های زاد و ولد در اروپا را دارد (حدود ۱.۲ فرزند به ازای هر زن در سال ۲۰۲۴)، که بسیار کمتر از نرخ جایگزینی جمعیت (۲.۱) است. این مسئله، همراه با افزایش امید به زندگی (۸۰.۱ سال برای مردان و ۸۴.۷ سال برای زنان)، ایتالیا را به یکی از پیرترین کشورهای جهان تبدیل کرده است. در سال ۲۰۲۵، حدود ۲۳% از جمعیت بالای ۶۵ سال هستند، و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۵۰ در جنوب ایتالیا به ۵۱.۵ سال برسد. نسبت وابستگی (Dependency Ratio) در سال ۲۰۲۵ حدود ۵۷% است، به این معنا که به ازای هر ۱۰۰ نفر در سن کار (۱۵-۶۴ سال)، ۵۷ نفر زیر ۱۵ یا بالای ۶۵ سال هستند که فشار زیادی بر نیروی کار و سیستم‌های رفاهی وارد می‌کند.
مهاجرت جوانان
در سال ۲۰۱۸، حدود ۱۵۷,۰۰۰ ایتالیایی، عمدتاً جوانان تحصیل‌کرده، کشور را ترک کردند که این روند تا سال ۲۰۲۵ نیز ادامه داشته است. این «فرار مغزها» به کاهش نیروی کار جوان و تشدید پیری جمعیت منجر شده است.
پیش‌بینی‌های آینده
طبق گزارش ISTAT، جمعیت ایتالیا تا سال ۲۰۳۰ به ۵۸.۶ میلیون نفر، تا سال ۲۰۵۰ به ۵۴.۸ میلیون نفر و تا سال ۲۰۸۰ به ۴۶.۱ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. جنوب ایتالیا با سرعت بیشتری به سمت پیری جمعیت حرکت می‌کند. این کاهش به دلیل نرخ پایین زاد و ولد، مهاجرت جوانان و افزایش جمعیت سالمند است.
تأثیرات اقتصادی و اجتماعی
اقتصاد
ایتالیا سومین اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا و هشتمین اقتصاد جهان از نظر تولید ناخالص داخلی است. با این حال، کاهش جمعیت و پیری آن چالش‌هایی ایجاد کرده است:
- بازار کار: کاهش نیروی کار جوان و افزایش تعداد بازنشستگان فشار زیادی بر سیستم تأمین اجتماعی و بازنشستگی وارد کرده است. در سال ۲۰۲۴، نرخ بیکاری حدود ۷% است، اما در مناطق جنوبی مانند سیسیل و کالابریا این نرخ بالاتر است.
- گردشگری: ایتالیا با جذب ۴۴ میلیون گردشگر در سال ۲۰۲۳، پنجمین کشور پربازدید جهان است. این صنعت به جبران برخی از مشکلات اقتصادی کمک کرده است.
- اختلافات منطقه‌ای: شکاف اقتصادی بین شمال توسعه‌یافته و جنوب کمتر توسعه‌یافته همچنان یکی از مشکلات اصلی است.
سیستم بهداشتی و مراقبت از سالمندان
پیری جمعیت فشار زیادی بر سیستم بهداشتی ایتالیا وارد کرده است. در سال ۲۰۲۵، ایتالیا بیش از ۱۵,۵۰۰ نفر بالای ۱۰۰ سال دارد که حدود ۱,۰۰۰ نفر از آن‌ها بالای ۱۰۵ سال و ۲۰ نفر بالای ۱۱۰ سال هستند. افزایش تقاضا برای خدمات مراقبت از سالمندان، بیمارستان‌ها و پرستاران، دولت را وادار به سرمایه‌گذاری بیشتر در این بخش کرده است. با این حال، کمبود نیروی کار در بخش بهداشت، به‌ویژه در مناطق روستایی، همچنان یک چالش است.
تأثیرات زیست‌محیطی
کاهش جمعیت در مناطق روستایی و کم‌جمعیت مانند باسیلیکاتا و ساردینیا به کاهش فشار بر منابع طبیعی و احیای اکوسیستم‌های محلی کمک کرده است. به عنوان مثال، کاهش کشاورزی در برخی مناطق به رشد جنگل‌ها و تنوع زیستی منجر شده است. با این حال، تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ مانند رم و میلان باعث افزایش آلودگی هوا و مشکلات مدیریت پسماند شده است.
سیاست‌های دولتی
دولت ایتالیا برای مقابله با کاهش جمعیت و پیری آن، سیاست‌های متعددی را اجرا کرده است:
- تشویق زاد و ولد: ارائه یارانه برای فرزندآوری، مانند تخصیص زمین کشاورزی رایگان به خانواده‌هایی که فرزند سوم دارند (از سال ۲۰۱۸).
- جذب مهاجران: برنامه‌های ویزای کاری برای جذب نیروی کار ماهر در بخش‌هایی مانند فناوری اطلاعات، بهداشت و مهندسی خودرو. در سال ۲۰۲۴، بخش فناوری اطلاعات شاهد رشد ۱۸% در اشتغال بوده است.
- احیای مناطق کم‌جمعیت: طرح‌هایی مانند فروش خانه‌های متروکه به قیمت ۱ یورو در شهرهای کوچک مانند پرسیچی و سامبوکا دی سیسیلیا برای جذب مهاجران و سرمایه‌گذاران.
- حمایت از سالمندان: افزایش بودجه برای مراقبت‌های بهداشتی و خانه‌های سالمندان، به‌ویژه در جنوب ایتالیا.
مقایسه با سایر کشورهای اروپایی
ایتالیا در مقایسه با کشورهای دیگر اروپا، مانند آلمان (نرخ زاد و ولد ۱.۵)، فرانسه (۱.۸) و سوئد (۱.۷)، یکی از پایین‌ترین نرخ‌های زاد و ولد را دارد. آلمان و فرانسه با سیاست‌های مهاجرتی بازتر و حمایت‌های خانوادگی قوی‌تر، توانسته‌اند کاهش جمعیت را بهتر مدیریت کنند. با این حال، ایتالیا به دلیل جاذبه‌های فرهنگی و گردشگری، همچنان مقصدی جذاب برای مهاجران است. برخلاف ژاپن (نرخ زاد و ولد ۱.۳)، که با کاهش شدید جمعیت مواجه است، ایتالیا از مهاجرت برای جبران این روند بهره میبرد.
داستان‌های انسانی
- ماریا، مهاجر رومانیایی در میلان: ماریا، ۳۲ ساله، در سال ۲۰۲۰ به میلان مهاجرت کرد و اکنون به عنوان پرستار در یک بیمارستان کار می‌کند. او می‌گوید: «ایتالیا به من فرصت داد تا زندگی بهتری داشته باشم، اما یادگیری زبان و ادغام در جامعه زمان‌بر بود.»
- جوزپه، سالمند ساکن سیسیل: جوزپه، ۷۸ ساله، در روستای کوچکی در سیسیل زندگی می‌کند. او می‌گوید: «روستای ما روز به روز خالی‌تر می‌شود، اما طرح‌های جدید دولت برای جذب جوانان امیدوارکننده است.»
- علی، دانشجوی ایرانی در رم: علی، ۲۵ ساله، در دانشگاه ساپینزای رم تحصیل می‌کند. او معتقد است: «رم شهری پر از تاریخ و فرصت است، اما هزینه‌های زندگی برای دانشجویان بالاست.»
جمعیت ایتالیا در سال ۲۰۲۵ حدود ۵۸.۹ میلیون نفر است و با چالش‌های کاهش نرخ زاد و ولد، پیری جمعیت و مهاجرت جوانان مواجه است. با این حال، تنوع فرهنگی رو به رشد، مهاجرت و میراث غنی این کشور، ایتالیا را به یکی از جذاب‌ترین مقاصد جهان تبدیل کرده است. دولت با سیاست‌های تشویقی مانند یارانه‌های فرزندآوری و احیای مناطق کم‌جمعیت در تلاش است تا این روندها را مدیریت کند. تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی این تغییرات نیز قابل توجه است، از احیای طبیعت در مناطق کم‌جمعیت تا فشار بر سیستم بهداشتی در شهرها. شناخت دقیق این روندها و سیاست‌ها برای برنامه‌ریزی آینده ایتالیا و حفظ جایگاه آن در اروپا و جهان ضروری است.
